Co to jest optymalizacja tras? Co odróżnia ją od planowania przejazdu? Jak się za to zabrać i do jakich celów wskazane jest użycie specjalistycznego oprogramowania? W tym artykule zebraliśmy dla Ciebie wszystkie najważniejsze odpowiedzi.
Wyobraź sobie, że jesteś dyspozytorem i musisz zdecydować, w jakiej kolejności Twój kierowca powinien obsłużyć pięciu różnych klientów. Nie jest to trudne, prawda? W rzeczywistości istnieje już 120 różnych rozwiązań dla tego prostego problemu planowania, a tym samym 120 możliwych tras. Jeśli liczba klientów potroi się, to liczba możliwych tras wzrośnie do niewiarygodnej liczby 1,3 biliarda. Ten eksperyment myślowy jest prostą formą problemu marszrutyzacji.
W logistyce rzadko występuje czysto matematyczna forma tego problemu. Dzieje się tak dlatego, że zazwyczaj istnieje wiele innych ograniczeń i czynników, które wpływają na planowanie tras. Takimi czynnikami mogą być: określone terminy dostaw, różne godziny otwarcia magazynów, różne pojazdy pod względem pojemności i wyposażenia lub wymagania klientów i przewożonych towarów. Jeśli takie czynniki muszą być brane pod uwagę przy planowaniu tras, to ograniczają one liczbę możliwych tras do utworzenia, ale z drugiej strony, stwarzają dodatkową złożoność.
Ponadto w optymalizacji tras nie istnieje "jedna najlepsza trasa", ale raczej różne możliwości, np. trasa najszybsza, najkrótsza lub najtańsza. Aby określić "najbardziej efektywną" trasę, należy wziąć pod uwagę różne kryteria, takie jak rodzaj drogi, czas jazdy, opłaty drogowe, czas pracy kierowcy czy pojemność pojazdu.
Przystanki | Liczba rozwiązań/tras |
2 | 2 |
3 | 6 |
4 | 24 |
5 | 120 |
6 | 720 |
7 | 5.040 |
8 | 40.320 |
9 | 362.880 |
10 | 3.628.800 |
11 | 39.916.800 |
12 | 479.001.600 |
13 | 6.227.020.800 |
14 | 87.178.291.200 |
15 | 1.307.674.368.000 |
Szukasz profesjonalnego rozwiązania do planowania i optymalizacji tras?
Oprogramowanie do planowania transportu PTV Route Optimiser wykorzystuje cały potencjał Twojej floty. Wspiera on Twoich planistów w zestawianiu zleceń w optymalne trasy, a tym samym w oszczędzaniu kosztów i kilometrów.
Teoria problemu marszrutyzacji pokazuje, że powyżej pewnej ilości zleceń należy wziąć pod uwagę tak dużą liczbę czynników, że ręczne obliczenia optymalnej trasy są praktycznie niemożliwe. To właśnie tutaj oprogramowanie do planowania tras wchodzi do gry. Za pomocą wydajnych algorytmów i metod przybliżonych, tzw. heurystyki, oraz uwzględniając ograniczenia, tworzy zoptymalizowany plan trasy.
Terminy przejazd i trasa są często używane synonimicznie. W dziedzinie logistyki oznaczają one jednak dwie różne rzeczy.
Celem tworzenia przejazdu jest znalezienie najlepszej drogi pomiędzy dwoma lub więcej punktami. Kolejność odwiedzania tych punktów jest już ustalona. Przejazd można zoptymalizować na podstawie czasu jego trwania, odległości w kilometrach lub kosztów. Przykładowo, w przeciwieństwie do Google Maps, system planowania przejazdów zaprojektowany specjalnie dla samochodów ciężarowych uwzględnia również przepisy i ograniczenia dotyczące poszczególnych pojazdów. Takie narzędzie wie na przykład, że transporty towarów niebezpiecznych muszą omijać obszary ochrony wód, wysokie samochody ciężarowe nie zmieszczą się w niskich tunelach lub mosty wymagające remontu nie są dopuszczone do ruchu ciężkich pojazdów, i odpowiednio dostosowuje trasę przejazdu.
Podczas planowania podróży ustala się zarówno przyporządkowanie zleceń do poszczególnych tras, jak i kolejność przystanków w ramach trasy.
Należy uwzględnić okna czasowe, specyfikacje, wymagania, wyposażenie i pojemność pojazdu, który ma zostać użyty. Przydzielanie kierowców, pojazdów lub miejsc składowania towarów może być opcjonalnie także częścią planowania.
W celu połączenia zleceń w możliwie najbardziej efektywne trasy, w przypadku większej floty i często zmieniających się klientów zalecane jest zastosowanie oprogramowania. Oprócz ilości dostaw, zdolności przewozowych i dyspozycyjności uwzględnia ono również liczne inne ograniczenia, takie jak czas załadunku i rozładunku, czas jazdy i odpoczynku lub specjalne wymagania dotyczące dostaw.
Przy planowaniu tras ważną rolę odgrywają również przejazdy pomiędzy poszczególnymi przystankami. W przypadku trasy zoptymalizowanej pod kątem odległości może być konieczne wybranie innych tras przejazdu niż w przypadku trasy zoptymalizowanej pod kątem czasu jazdy.
Planowanie tras to grupowanie(zwane również marszrutyzacją lub harmonogramowaniem), zamówień w jedną lub więcej tras oraz określanie kolejności dostaw w ramach tras.
Istnieją różne rodzaje tras: jeśli po zakończeniu trasy pojazdy wracają do punktu początkowego, to jest to tzw. trasa objazdowa. Inaczej jest w przypadku trasy otwartej. Ponadto istnieją trasy wyłącznie z dostawą lub odbiorem oraz takie, w których towary są zarówno dostarczane, jak i odbierane (trasy z dostawą i odbiorem).
Celem optymalizacji tras jest:
Cele te, jak również znaczne skrócenie czasu planowania, można osiągnąć z reguły tylko przy pomocy oprogramowania.
Trasy można planować ręcznie, np. za pomocą list i/lub map. Jednak w przypadku wielu pojazdów i zleceń wskazane jest zastosowanie oprogramowania, ponieważ tylko ono może uwzględnić liczne wymagania dotyczące planowania i obliczyć zoptymalizowane trasy za pomocą wydajnych algorytmów.
Ograniczenia w planowaniu trasy:
W planowaniu można wyróżnić różne horyzonty czasowe i podejścia:
Spedytorzy i dostawcy usług logistycznych używają systemu zarządzania transportem (TMS) do mapowania i kontrolowania swoich procesów biznesowych. Takie systemy koncentrują się na zarządzaniu, realizacji, kontroli i fakturowaniu ich zamówień.
Z reguły systemy zarządzania transportem przedstawiają również planowanie tras jako ważny podproces. Najczęściej stosowaną metodą jest ręczne planowanie przez dyspozytorów. W tym przypadku decyzje dotyczące planowania podejmowane są wyłącznie przez człowieka, a następnie są odwzorowywane w oprogramowaniu w postaci planu trasy.
Jeżeli planowanie jest bardziej zaawansowane - np. jeżeli wszystkie trasy mają być utworzone w tym samym czasie i zawierać ograniczenia i specyfikacje - zaleca się zastosowanie dedykowanego oprogramowania. Jest on połączony bezpośrednio z TMS za pomocą interfejsów, oblicza trasy i zwraca je do TMS.
Jeśli ktoś chce pracować tylko z jednym oprogramowaniem, to istnieje również możliwość zintegrowania funkcji optymalizacji tras bezpośrednio w systemie TMS.
Od transportu towarów po komorników, od usług kurierskich po dostawy do supermarketów - możliwe zastosowania oprogramowania do planowania tras są różnorodne i w żadnym wypadku nie ograniczają się do branży logistycznej.
Hurtownie, produkcja, usługi medyczne, usługi w terenie, technicy serwisowi, firmy kurierskie, przewoźnicy paczek, utylizacja odpadów, firmy oferujące wspólne przejazdy, autobusy szkolne - wszystkie one przewożą towary lub ludzi i mogą skorzystać z optymalnych i ekonomicznych tras. Możliwe zastosowania obejmują dostawy do domu, dystrybucję w transporcie lokalnym i globalnym, dostawy na ostatniej mili oraz przewozy w transporcie lokalnym, aż po wielodniowe podróże.
Pozytywny efekt uboczny: niektóre firmy wykorzystują oprogramowanie nie tylko do tworzenia tras, ale także do redukcji i obliczania przewidywanej emisji CO2. Następnie przekazują ten bilans emisji swoim klientom dbającym o środowisko lub wykorzystują go jako podstawę do kompensacji i działań offsetowych. Nawet usługi związane z opieką zdrowotną mogą skorzystać z oprogramowania do planowania tras w swojej pracy.
Oprogramowanie do planowania tras korzysta z cyfrowej sieci dróg jako danych bazowych Ale nie wszystkie mapy są takie same. Ich jakość ma decydujący wpływ na jakość obliczanych tras.
Wysokiej jakości mapy cyfrowe charakteryzują się wysokim pokryciem, dużą dokładnością, wiarygodnością danych i ich aktualnością. Należy je również wzbogacić o dane wymagane dla danego zastosowania, takie jak dane dotyczące sieci drogowej lub obszarów administracyjnych, informacje topograficzne lub szczegółowe informacje dostosowane do planowania tras dla samochodów ciężarowych (np. wysokości mostów, naciski osi, strefy zakazu przejazdu).
Obok map cyfrowych, ważnym elementem optymalnego planowania tras i przejazdów są informacje o ruchu drogowym.
Istnieją różne rodzaje informacji o ruchu drogowym:
Kolejnym kryterium jakości mapy jest jej czytelność. Na mapie wyświetlana jest duża ilość informacji, takich jak zlecenia z punktami załadunku i rozładunku, magazyny, zaplanowane trasy, trasy alternatywne, pozycje pojazdów i informacje o ich statusie - ważny jest przejrzysty i łatwy do zrozumienia interfejs.
Przed zaplanowaniem pierwszej trasy z wykorzystaniem oprogramowania należy wykonać kilka wstępnych czynności:
Co to jest geokodowanie?
Dane o klientach i zamówieniach są zazwyczaj dostępne tylko w formie adresów. Współrzędne są jednak potrzebne do wspomaganego oprogramowaniem planowania tras i do poprawnego wyświetlania map. Za pomocą geokodowania (często także: georeferencji) adresy mogą być automatycznie przekształcane we współrzędne. Termin odwrotne geokodowanie opisuje dokładnie odwrotną sytuację, czyli zamianę współrzędnych na adresy.
Narzędzie do planowania tras nie jest samodzielnym systemem. Aby móc z nim optymalnie pracować, potrzebne są integracje z systemami zarządzania klientami i zamówieniami. Wymaga to pewnego poziomu cyfryzacji w przedsiębiorstwach.
Firmy inwestują duże środki w oprogramowanie ERP lub WMS, modernizują swój CRM lub decydują się na nowoczesny system telematyczny. Optymalizacja tras jest często pomijana w procesie - w końcu planowanie było kiedyś dobrze wykonywane ręcznie za pomocą Excela, tablic i stałych tras. Jednak wraz z rosnącą presją konkurencji i dążeniem do większej wydajności, oprogramowanie do planowania tras również wysuwa się na pierwszy plan i staje się istotnym elementem infrastruktury IT.
Oprogramowanie do optymalizacji tras można połączyć z zewnętrznymi systemami komputerowymi (np. ERP, CRM, WMS, TMS, telematyka), aplikacjami dla kierowców i urządzeniami pokładowymi za pomocą interfejsów, dzięki czemu dane mogą być importowane, a wyniki eksportowane szybko i bez błędów. Zapewnia to przejrzystość i niezawodność w całym łańcuchu dostaw.
Komunikacja przebiega w obu kierunkach. System nadrzędny zazwyczaj dostarcza dane główne i dane dotyczące zleceń do systemu optymalizacji tras. Obliczone trasy i wszystkie związane z nimi informacje (np. numer trasy, kierowca, liczba przystanków, czas rozpoczęcia i zakończenia, pauzy i przerwy) są następnie przesyłane z powrotem do systemu ERP.
Następnie uruchamiane są kolejne procesy, takie jak pakowanie towarów, fakturowanie czy zarządzanie zwrotami. Dzięki dodatkowemu połączeniu z telematyką, plany tras są przesyłane bezpośrednio do tabletów lub urządzeń pokładowych kierowców. W zamian dostarczają one informacji o statusie zamówienia.
"Firma, obsługując zagranicznych i krajowych klientów, stawia na jakość obsługi i komfort klienta. Precyzyjne wyznaczanie planowanego terminu i punktualna dostawa wraz z możliwością śledzenia transportu online były dla nas kluczowym elementem rozwoju firmy. Dla planistów oznacza to mniej czasu spędzonego na telefonicznym informowaniu odbiorców o zmianach, a dla klientów – większą niezawodność i przejrzystość" — mówi Piotr Achtelik, Dyrektor Logistyki z Pruszyński-Nowicki.
Ten przykład pokazuje, że oprogramowanie do optymalizacji tras ma wiele zalet. Jakie one są?
Dzięki automatycznej i zoptymalizowanej dystrybucji zleceń dla dostępnych pojazdów, pojazdy te są lepiej wykorzystywane i dzięki temu unika się pustych przebiegów. Dzięki zoptymalizowanym trasom, żaden kilometr nie zostanie przejechany niepotrzebnie. W ten sposób można uzyskać oszczędności w transporcie w dwucyfrowym zakresie procentowym - oprogramowanie może się więc zwrócić już po kilku miesiącach.
Oprogramowanie do optymalizacji tras oferuje stałą jakość usług, nawet jeśli dyspozytor jest na urlopie, kierownik floty dopiero co został zatrudniony lub kierowca tymczasowy musi spontanicznie przejąć nieznany obszar. Wiedza o planowaniu nie jest już przechowywana w głowach, lecz w oprogramowaniu i dzięki temu jest widoczna i dostępna dla wszystkich.
Oprogramowanie może uwzględnić specjalne życzenia i wymagania podczas planowania tras. Zautomatyzowane powiadomienia o przewidywanym czasie przybycia (ETA) usprawniają obsługę klienta. A ponieważ dzięki oprogramowaniu planowanie trwa tylko kilka minut zamiast godzin, to można przesunąć termin realizacji z korzyścią dla klientów.
Ręczne planowanie tras obciąża dział planowania na prawie cały dzień. Z drugiej strony, oprogramowanie pozwala wykonać te zadania w ciągu kilku minut. Dzięki temu planiści mają więcej czasu na zadania strategiczne, ekonomiczne, spontaniczne zmiany w planach tras oraz wsparcie kierowców.
Podczas optymalizacji tras za pomocą oprogramowania automatycznie uwzględniane są wymagania prawne i branżowe. Należą do nich np. czas jazdy i odpoczynku, umowy zakładowe i kontraktowe, przepisy dotyczące towarów niebezpiecznych, czas trwania zakazów dla pojazdów ciężarowych oraz przepisy w zakresie ochrony środowiska.
Trudno o dobrych pracowników, zwłaszcza w branży logistycznej. Dlatego tym ważniejsze jest, aby ich zatrzymać i zapewnić im satysfakcję. Dzięki oprogramowaniu do optymalizacji tras można tworzyć realistyczne i wykonalne trasy przy niewielkim wysiłku. To nie tylko redukuje stres i nadgodziny, ale także zwiększa satysfakcję kierowców i dyspozytorów, którzy mają wtedy więcej czasu dla rodziny i hobby.
Oprogramowanie do optymalizacji tras PTV Route Optimiser automatycznie przyporządkowuje wszystkie zlecenia do zoptymalizowanych tras z uwzględnieniem zleceń, klientów i ograniczeń dotyczących pojazdów. Zdecyduj już teraz, i zacznij planować trasy z większą precyzją.